Haft – ponadczasowa metoda zdobienia

Haft – z niemieckiego spięcie, spojenie, to metoda ozdabiania tkanin, polegająca na wyszywaniu wzoru przy pomocy igły i bawełnianych lub jedwabnych nici. Jest wykonywany ręcznie, czasem przy pomocy krosna hafciarskiego lub tamborka, wynalezionego w XVIII wieku. Haftem zawodowo przeważnie zajmowały się kobiety i nazywano je hafciarkami.

Najstarsze zachowane przykłady haftów pochodzą z V-IV wieku p.n.e., a polskie z XVI wieku.
Haft dzieli się na cztery podstawowe grupy:

–  haft płaski, w którego skład wchodzą: łańcuszki, stebnówki, supełki, haft przed igłą i krzyżykowy,

– haft wypukły – zwany reliefowym,

– haft nakładany – czyli aplikacje,

–  haft ażurowy –  richelieu, angielski, mereżka.

Obecnie technika ta powraca do mody i staje się bardzo popularna. Wiele osób decyduje się również na naukę haftowania – można spotkać wiele warsztatów, które oferują tego typu zajęcia. Poza tym w internecie można znaleźć dużo porad oraz tutoriali, które uczą poszczególnych sposobów haftowania.

Najpopularniejsze rodzaje haftów:

Haft płaski

Forma haftu, polegająca na wypełnianiu kolorami konturów tak, aby otrzymać wzór. Wyszywany jest ściegiem atłaskowym lub cieniowanym, jako uzupełnienie można użyć innych ściegów. W zależności od grubości tkaniny dobiera się grubość igły oraz ilości nitek. Do tego rodzaju haftu używa się tamborka, co zapobiega ściąganiu się haftu. Haft można wykonywać na różnych tkaninach z nici najczęściej jest wykorzystywana mulina rzadziej kordonek. Haftem płaskim można wyszywać: obrusy, bieżniki, serwetki, jaki i ozdabiać ubrania lub galanterię użytkową.

fot.: Pixabay

Haft krzyżykowy

Technika haftu najbardziej popularna niemalże na całym świecie. Powstaje poprzez przeciąganie nici przez oczko materiału – kanwy, a następnie powtórzenie tego samego tak, aby nitka pokryła poprzednią przecinając ją pod kątem prostym. Powstaje krzyżyk, który jest podstawowym elementem haftu.  Górny ścieg krzyżyków musi iść zawsze w jednym kierunku. Jeżeli zasada ta nie będzie przestrzegana wówczas po prawej stronie haftu powstanie bardzo widoczne cieniowanie. Haft krzyżykowy może być sposobem na wypoczynek i mieć działanie przeciw stresowe. A od początków XX wieku ceniony, jako element kolekcjonerski.

Haftem krzyżykowym można także robić obrusy, bieżniki, ozdabiać odzież, a także bardzo pracochłonne obrazy.

fot.: Magdalena Kozłowska

Haft richelieu

Ten rodzaj haftu pochodzi z Włoch – okolice Wenecji, i stąd też posiada drugą nazwę – haft wenecki. Jest to haft ażurowy, wyglądem przypominający koronkę, wykonywany jest białymi lub jednobarwnymi nićmi. Wzór wypełniany jest słupkami oraz pajączkami łączeniowymi ściegiem dzierganym, po ukończeniu haftu zbędny materiał zostaje ostrożnie i dokładnie wycięty.

W XVII wieku został rozpowszechniony we Francji na dworze Ludwika XIII.  Swoją obecną nazwę zawdzięcza znanemu kardynałowi Richelieu, który był wielkim miłośnikiem odzieży zdobionej tym haftem.

Z Francji haft richelieu rozpowszechnił się po innych krajach Europy. W Polsce największą popularność miał na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku. Używano go głównie w zamożnych domach do zdobienia bielizny pościelowej jak i stołowej. Można go również używać do ozdabiania odzieży i tworzenia dekoracji do wystroju wnętrz.

Haft ludowy – regionalny

Charakterystyczne cechy dla haftu ludowego to wielobarwność, staranność wykonania oraz nieograniczona możliwość komponowania wzorów. Przeważnie są wykonywane bez wcześniejszego projektu a wygląd końcowy haftu zależy wyłącznie od talentu osoby go tworzącej. Wykorzystywano różnego rodzaju hafty jednak najpopularniejsze były hafty wypukłe i płaskie. Używano różnego rodzaju kolorowych nici: lnianych, bawełnianych, wełny czy jedwabiu. Materiałem hafciarskim był aksamit, płótno, batyst, jedwab, sukno i skóra. Ozdabiano haftami ubrania: koszule, spódnice, zapaski jak i obrusy, bieżniki, zasłony okienne czy pościel.

Haft ludowy wykonywany jest dwoma rodzajami – haftem liczonym charakteryzującym się motywami geometrycznymi: gwiazdy, kwadraty, rąby, koła i motywy roślinne. Oraz haftem swobodnie nakładanym wykonywany z większą swobodą i miękkością z dużą ilością kolorów porównywany był do haftów renesansowych i barokowych.

W zależności od regionów, w jakich powstawały polskie hafty ludowe mają wiele odmian, różniących się techniką wykonania, kolorystyką i wykorzystywanymi motywami.

Na Podkarpaciu najpopularniejszy był i jest haft krzyżykowy, rzadszy jest haft łańcuszkowy, Co charakterystyczne, haft krzyżykowy stosowany był w Karpatach niezależnie od przynależności narodowej czy etnicznej, natomiast duże różnice dotyczyły efektów jego stosowania – choćby używanych kolorów i motywów. Tradycyjny haft bojkowski to kolory czarny, z kolei haft łemkowski to stosowanie aż pięciu kolorów, z którymi związana jest określona symbolika: czarny to ziemia, żółty – słońce, czerwony – ogień, błękitny – niebo, zielony – lasy i pola.

fot.: haft bojkowski

Kobiety zamieszkujące wsie, przez setki lat, stworzyły ogrom możliwości w dziedzinie technik hafciarskich. Przekazując z pokolenia na pokolenie wiedzę dotyczącą kompozycji form, kolorów i wzorów ornamentów roślinnych. Stroje ludowe upiększone haftami są wizytówką oraz tworzą rozpoznawalność regionów. To sprawia, że powracają do naszych łask i coraz częściej po nie sięgamy. 

Magdalena Kozłowska